Steeds meer regeringen beperken de ruimte voor organisatie, vrije meningsuiting en protest. Adviesraad constateert dat de maatschappelijke ruimte steeds onveiliger wordt. Deze wereldwijde trend ondermijnt democratie, vergroot instabiliteit en belemmert internationale samenwerking en handel. De krimp van maatschappelijke ruimte is geen bijzaak, maar strategisch relevant voor het Nederlandse buitenlandbeleid.
De Adviesraad: maatschappelijke ruimte steeds onveiliger stelt in een vandaag gepubliceerd advies dat het beschermen van maatschappelijke ruimte – fysiek, digitaal en grensoverschrijdend – cruciaal is voor vrede, veiligheid, handel en rechtsorde. Ook Nederland ondervindt gevolgen als die ruimte onder druk staat.
AIV-voorzitter Bert Koenders benadrukt: “Een vrije publieke ruimte is geen luxe, maar een voorwaarde voor democratie en veiligheid. Waar maatschappelijke organisaties worden buitengesloten, media worden gesmoord en burgers hun stem verliezen, ontstaan instabiele en onbetrouwbare verhoudingen. Adviesraad: maatschappelijke ruimte steeds onveiliger bescherming is essentieel voor onze veiligheid, rechtsstaat en geloofwaardigheid. Buitenlands beleid kan alleen effectief zijn als we die waarden overal blijven verdedigen – ook als dat moeilijk is.”
Afwegingskader
In het advies laat de raad zien hoe maatschappelijke ruimte onder druk staat in verschillende landen, en reikt een afwegingskader aan om per situatie strategische keuzes te maken – met aandacht voor langetermijnbelangen, diplomatieke risico’s en samenhang tussen beleidsterreinen. Het advies benadrukt dat maatschappelijke ruimte alleen mogelijk is als mensen zich vrij kunnen uitspreken én daartoe in staat worden gesteld. Dat vraagt om een buitenlandbeleid dat naast mensenrechten ook oog heeft voor sociaaleconomische omstandigheden en politieke verhoudingen. Volgens de Adviesraad: maatschappelijke ruimte steeds onveiliger moet dit beter benadrukt worden.
Enkele aanbevelingen uit het advies:
- Veranker maatschappelijke ruimte in het veiligheids-, mensenrechten- én economisch beleid;
- Geef ambassades meer mogelijkheden om lokale maatschappelijke organisaties flexibel te steunen;
- Bescherm diasporagemeenschappen in Nederland tegen buitenlandse druk en beïnvloeding;
- Zorg dat diplomatieke en economische belangen het mensenrechtenbeleid niet ondergraven.
Digitale druk en internationale beïnvloeding
Het AIV-rapport benoemt ook nieuwe bedreigingen, zoals het gebruik van kunstmatige intelligentie en sociale media voor censuur en toezicht. Adviesraad: maatschappelijke ruimte steeds onveiliger schetst bovendien hoe transnationale netwerken van activisten, diaspora en journalisten steeds vaker onder druk komen te staan. In die context is een samenhangende en strategische inzet van Nederland, samen met de EU en andere partners, urgenter dan ooit.