Recent onderzoek, voorafgaand aan het restauratieproject van De Stier van Paulus Potter in het Mauritshuis, leverde nieuwe inzichten op. Potter begon zijn monumentale Stier op kleiner formaat en vergrootte het doek tijdens het schilderproces. Hoe de kleinere compositie eruitzag en hoe Potter het schilderij vergrootte, waren centrale onderzoeksvragen. Potter wijzigde meer elementen in het beroemde kunstwerk dan eerder gedacht. De stier, planten en achtergrond: Potter zocht naar het mooiste resultaat.
Het onderzoek en de restauratie van De Stier worden mogelijk gemaakt door Lely, Mevrouw A.D. Bonebakker-van Enter, een anonieme particulier, de Debman Foundation en Stichting Retourschip. Jolijn Schilder, restaurator Mauritshuis: “De resultaten geven inzicht in Potters keuzes tijdens het schilderen van De Stier. Alle veranderingen van de kunstenaar kwamen nu aan het licht.”
Abbie Vandivere, restaurator Mauritshuis: “Wat een verschil! Zonder het vernis komen kleuren, texturen en diepte van Potters verf eindelijk tevoorschijn.”
Poten, hals en grote testikels
Dat Potter geen bestaande stier portretteerde, was bekend; het dier bestaat uit samengestelde onderdelen van jongere en oudere stieren. Uit het onderzoek blijkt nu dat Potter misschien niet eens begon met een stier. Onder de bestaande verf is Potters eerste opzet zichtbaar: een rund zonder geslachtskenmerken, kleiner en magerder dan de huidige stier. Potter wijzigde de stand en lengte van poten, staart, kop en rug, en voegde later testikels en halskwab toe. Het bontpatroon van de vacht was anders in de eerdere opzet, wat herbevestigt dat Potter geen bestaande stier wilde portretteren.
Planten, hek en achtergrond
De planten waren ook een uitdaging voor de schilder. Tegen de boom, langs de linkerrand van de kleinere compositie, waren meer planten te zien. In eerdere versies van het schilderij liep een hek onder de kop van de stier door tot de linkerrand. Het hek is na het vergroten van het schilderij verplaatst naar de uitbreiding, waarachter nu ‘boer Teun’ staat. Omdat het schilderij in het begin kleiner was, moest Potter ook de achtergrond wijzigen na de uitbreiding. De eerste achtergrond was dichterbij, met een boerderij en hooivijzel. Het huidige landschap met kasteel en kerk van Rijswijk ontbrak nog.
Het doek
Van het oorspronkelijke schilderij sneed Potter bovenaan een randje af en voegde links, rechts en boven stukken doek toe. Onderzoek bevestigt dat Potter de eerste compositie gedeeltelijk in verf had uitgewerkt voor de toevoeging van de doekstrips. Potter schilderde de stier eerst in een landschap en voegde na het vergroten de boer, bomen, ram, schaap en lammetje toe. De volgorde van de vele wijzigingen moet verder worden onderzocht.
Franse tak
De talloze overschilderingen van de lucht zijn niet van Potter. Bekend was dat er overschilderingen waren, maar ze zijn talrijker. Een boomtak is van een onbekende, Franse hand, toegevoegd tijdens De Stier’s verblijf in Parijs. Dit takje is nog steeds zichtbaar.
Van onderzoek naar restauratie
Restauratoren Jolijn Schilder en Abbie Vandivere besteedden drie maanden aan materiaal-technisch onderzoek. Het schilderij werd bestudeerd met nieuwe röntgen- en infraroodtechnieken die geen contact met het verfoppervlak maken. Het onderzoek werd uitgevoerd in samenwerking met het Rijksmuseum Amsterdam. Interpretatie van de resultaten duurt nog maanden, maar de restauratie is inmiddels begonnen.